Rem op arbeidsmigratie zet voedingsbedrijven voor het blok
Na een turbulente periode met extreme prijsstijgingen lijkt het stof neergedaald in de foodsector. Het heeft de groei echter nog niet hervat. Teruggevallen vraag, wispelturige aanvoer van grondstoffen en een tekort aan personeel gooien roet in het eten. Deze structurele uitdagingen bepalen in grote mate het toekomstig groeipotentieel van de sector.
De meeste macro-economische seinen staan in de tweede helft van 2024 op groen. De Nederlandse economie groeit dit jaar naar verwachting met 0,9 procent en een forse loonstijging heeft geleid tot een toename in het besteedbaar inkomen. Ook het consumentenvertrouwen beweegt inmiddels in een opwaartse trend.
Toch is de consument juist in het supermarktkanaal geneigd om de uitgaven te beperken door middel van ‘downtrading’, het bezuinigen op uitgaven aan voeding in onder andere supermarkten. Het boodschappenmandje is namelijk fors duurder dan een aantal jaren terug. Daar kwamen extra prijsstijgingen bovenop als gevolg van accijnzen op dranken en tabak (tabak was nog tot 1 juli verkrijgbaar in supermarkten). Volumedruk speelde niet alleen in foodretail (-2 procent, t/m juli, Circana) en in een deel van speciaalzaken, maar ook in foodservice (-0,5 procent t/m augustus, CBS). Daarnaast heeft de sector te kampen met een stagnerende uitvoer. In de recente Conjunctuur Enquête Nederland (COEN) wijzen ondernemers dan ook onvoldoende vraag aan als belangrijke belemmering.
Toegang tot grondstoffen wordt voor de voedingssector een steeds uitdagender thema. Zo zijn melkverwerkers geconfronteerd met wat lijkt een structureel lager aanbod van zuivel als gevolg van onder andere milieubeperkingen. Daarnaast is de verwachting dat de effecten van klimaatverandering en wetgeving zoals de European Deforestation Regulation (EUDR) de toegang tot leveranciers complexer maakt.
Tot slot werd het tekort aan arbeidskrachten in de COEN wederom aangewezen als een belangrijke belemmering voor groei. ABN AMRO verwacht voor de sector food een nulgroei in 2024. Voor 2025 ramen we een stijging van 1 procent.
Arbeidsmigranten vooralsnog onmisbaar als flexibele kracht
Om de positie van de flexwerkers, in het bijzonder arbeidsmigranten, beter te beschermen heeft het vorige kabinet de Wet toelating terbeschikkingstelling van arbeidskrachten (WTTA) voorgesteld. De wet heeft kortweg tot doel om alleen nog goedgekeurde uitleners (uitzendbureaus en detacheerders) toe te laten, om zo een gelijk speelveld te creëren tussen uitleners en hiermee uitwassen rondom arbeidsmigratie te beteugelen. Bedrijven uit de voedingsindustrie die vanaf het moment dat de wet in werking gaat uitzendkrachten willen inhuren, kunnen dat alleen nog doen bij goedgekeurde uitzendbureaus. Het wetsvoorstel is in behandeling in de Tweede Kamer.
De WTTA heeft mogelijk grote invloed op de voedingsindustrie. De inzet van uitzendkrachten is een belangrijk middel om fluctuaties in productie op efficiënte wijze op te vangen. Binnen de sector food vormen uitzendkrachten gemiddeld een derde van de flexibele schil. Ze zijn vooral actief in de productie, dat dikwijls wordt getypeerd als fysiek belastend, in koude of juist warme, lawaaierige omgevingen. Het aantal zogenaamde ‘high strain jobs’ ligt in de sector dan ook op 36 procent en daarmee boven andere ‘drukke’ sectoren als de horeca en retail. Voor dit werk worden in groten getale arbeidsmigranten ingeleend via uitzendbureaus. In 2023 waren volgens cijfers van de ABU bijna een miljoen arbeidsmigranten actief in Nederland, waarvan een op de vijf in de voedingsindustrie.
Zodra de WTTA van kracht gaat, zullen alleen uitzendbureaus die voldoen aan door de overheid gestelde criteria arbeidskrachten mogen uitlenen. Voor bedrijven in de voedingsindustrie is het daarom van belang om in gesprek te gaan met de uitleners waarmee ze samenwerken en te achterhalen in hoeverre zij in voorbereiding zijn op de WTTA.
Arbeidsmigranten blijven eerder thuis
De toegang tot arbeidsmigranten wordt tevens bepaald door de aantrekkingskracht van het werk. Zo stegen de lonen in Polen de afgelopen jaren. Het verschil in loon tussen Polen en Nederland wordt langzaam kleiner, zodat Poolse arbeiders eerder geneigd zijn om in hun thuisland te blijven. De vraag is hoe lang het type arbeid en de bijbehorende beloning van Nederlandse foodbedrijven interessant blijft voor buitenlandse arbeidskrachten.
Omdat de arbeidskrapte voortduurt, doen ondernemers er goed aan om de gevolgen in kaart te brengen als deze belangrijke bron van arbeid opdroogt. De foodsector kent in verhouding tot andere sectoren een relatief hoge vergrijzing onder personeel, meer dan een kwart is inmiddels ouder dan 55. Dit legt extra druk op het beschikbare arbeidspotentieel binnen bedrijven. Automatisering en robotisering staan al langer op de agenda. Relatief eenvoudige handelingen zijn inmiddels goed te automatiseren, maar, complexere handelingen met natuurlijke producten – zoals snijden van groente en vlees – laten zich lastiger automatiseren. De intrede van kunstmatige intelligentie kan helpen om beter met de diversiteit in dergelijke werkzaamheden om te gaan.
Meer informatie
Lees alle feiten en ontwikkelingen in het rapport 'Werkgevers worstelen met handhaving schijnzelfstandigheid'.
(Ziet u geen download of kunt u het rapport niet downloaden? Upgrade uw browser dan naar de meest recente versie.)
Een stapje voor met onze sectorexpertise
Voor elke ondernemer is het belangrijk om te weten wat er nu speelt, maar vooral wat er komen gaat. Baseer beslissingen op de ontwikkelingen en trends in de sector. Onze sectorexperts weten wat er speelt. Zie waar de kansen liggen. Nét dat stapje voor.
Bekijk de prognoses van alle sectoren voor 2025
Lees verder in de foodsector
De Nederlandse foodsector is koploper op het gebied van arbeidsproductiviteit en innovatie. Robotisering, digitalisering en duurzaamheid zijn belangrijke thema’s waarop ondernemers zich onderscheiden ten opzichte van veel internationale concurrenten.
