Lagere koopkracht krijgt effect op levensmiddelenindustrie

(Ziet u geen download of kunt u het rapport niet downloaden? Upgrade uw browser dan naar de meest recente versie.)

De gesprekken met supermarkten zullen steviger verlopen, dus wordt het moeilijker voor levensmiddelenfabrikanten om de hogere kosten door te rekenen. Dit zal leiden tot een toename van het aantal faillissementen bij met name kleinere levensmiddelenbedrijven.

Al zeker een jaar kampen verwerkers van en handelaren in voedingsmiddelen met hogere kosten. Voor een groot deel zijn deze kostenstijgingen toe te rekenen aan een hogere prijs voor energie. Levensmiddelenbedrijven, zoals zuivelverwerkers of drankenproducenten, hebben zelf veel energie nodig voor verhitten, koelen en verwerken van producten. Ook de bedrijven die materiaal leveren aan de levensmiddelenindustrie, zoals de verpakkingsmiddelenindustrie, verbruiken veel energie. De hogere energieprijs zorgt dan ook voor een opeenstapeling van hogere kosten in verschillende schakels van de keten. Daarnaast namen de inkoopkosten van de zuivelindustrie, industriële bakkers en vleesverwerkers toe doordat de prijzen van melk, tarwe en vlees stegen als gevolg van een tegenvallend aanbod op de wereldmarkt.

In 2023 zullen veel van de kosten voor de voedingsmiddelenindustrie naar verwachting licht dalen, maar wel op een hoog niveau blijven. Zo liggen de energieprijzen op een lager niveau dan het hoogtepunt eerder dit jaar, nemen de kosten voor containervervoer af en dalen ook de wereldprijzen voor agrarische grondstoffen. De kosten voor arbeid blijven echter wel stijgen als gevolg van een hoger minimumloon en blijvende schaarste op de arbeidsmarkt. Dit vormt met name een probleem voor bedrijven met een lage automatiseringsgraad waar nog veel handmatig werk verricht wordt.

Om verschillende redenen blijven de kosten voor de levensmiddelenindustrie naar verwachting nog geruime tijd relatief hoog. Allereerst is er een tekort aan bepaalde grondstoffen, zoals granen, als gevolg van de Oekraïne-oorlog. Daarnaast kampen boeren met veel onzekerheden die een prijsopdrijvend effect kunnen hebben op de agrarische gewassen. Door de hoge prijzen voor kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen moeten boeren wereldwijd namelijk kiezen tussen het gebruik van minder kunstmest en gewasbescherming, of het maken van hogere kosten. Minder gebruik van deze productiemiddelen leidt tot een lagere opbrengst per hectare, wat veelal gepaard gaat met een hogere prijs. Uiteraard speelt het weer hierin een onzekere factor. Bij meevallende weersomstandigheden kan de oogst alsnog gunstig uitpakken. De afgelopen jaren heeft klimaatverandering echter geleid tot wisselvalliger weer, wat voor lagere oogsten of slechtere kwaliteit zorgde. Deze ontwikkeling die zich de komende decennia hoogstwaarschijnlijk voort.

Daarnaast zal ook de energieprijs naar verwachting boven het lange termijn gemiddelde blijven. Voor voedingsmiddelenbedrijven betekent dit dat energie een groter deel uit gaat maken van hun kostprijs. Een manier om de afhankelijkheid van fossiele energie te verminderen is het verduurzamen van het bedrijfsproces. Bedrijven doen dit door het isoleren van het bedrijfspand of het isoleren van leidingen of ovens, evenals een optimaler gebruik van restwarmte, het elektrificeren van bedrijfsprocessen en het investeren in alternatieve energiebronnen. Veel producenten van levensmiddelen zijn al op zoek naar mogelijkheden om te verduurzamen. Dit gaat niet altijd even gemakkelijk doordat het grote investeringen vergt, er onvoldoende capaciteit beschikbaar is op het net of doordat de infrastructuur voor alternatieve energiebronnen onvoldoende aanwezig zijn.

De blijvend hoge energieprijzen en de enorme opgave om te verduurzamen zullen langere tijd voor hogere prijzen zorgen. De verduurzamingsopgave betreft namelijk niet alleen de energietransitie in de hele keten, maar tevens zuinig land- en watergebruik voor bijvoorbeeld plantaardige gewassen, het beperken van de stikstof- en methaanuitstoot bij vee en het betalen van eerlijke prijzen voor boeren.

Hoewel de kosten al langere tijd toenemen, blijkt uit de enquête van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) dat veel levensmiddelenfabrikanten hun kosten in elk geval voor een deel door kunnen berekenen in de afzetprijzen. Die groep is sinds het eerste kwartaal van dit jaar echter wel kleiner geworden. Zo gaf in het eerste kwartaal van dit jaar ongeveer 50 procent van de ondernemers aan dat ze hun hogere kosten grotendeels nog wel door konden berekenen, in het derde kwartaal van het jaar was dit aandeel gedaald naar 44 procent. Dit zet de toch al lage marges in de sector verder onder druk en beperkt de budgetten voor bijvoorbeeld innovatie en verduurzaming.

Uiteraard verschilt de ruimte om hogere kosten door te geven aan de volgende schakel van de keten per bedrijf. Zo kan de positie in een keten een rol spelen in de onderhandelingsmacht. Wanneer een levensmiddelenfabrikant voor een groot deel de schappen van een supermarkt bevoorraadt, hebben supermarkten weinig uitwijkmogelijkheden. De onderhandelingspositie van die leverancier is dan sterk. Daarnaast zijn er bedrijven die hele specifieke producten leveren waar een supermarkt niet zonder kan. Dit zijn vaak merkproducten waar consumenten aan gehecht zijn en een vaste plek in de boodschappenmand hebben. De relatie tussen leverancier en supermarkten is door de uitzonderlijke situatie waar bedrijven zich nu in bevinden aan verandering onderhevig. De trend naar meer kortlopende contracten waarbij prijzen tussentijds aangepast kunnen worden zet door.

Met name kleinere levensmiddelenproducenten, zoals lokale bierbrouwers en bakkers, worstelen met de hogere kosten. De kans is echter groot dat meer bedrijven moeite gaan krijgen met het doorberekenen van de hogere kosten. Dit komt doordat de komende periode meer vaste energiecontracten aflopen, terwijl de energieprijzen hoog blijven. Daarnaast zullen consumenten kritischer zijn waar en aan wat ze hun geld uitgeven. Het doorberekenen van hogere kosten stuit daardoor op de grens van wat consumenten kunnen betalen. Het vraagt van leveranciers meer dan ooit inzicht in de kostprijs per product, afnemer of afzetkanaal.

Over het algemeen zijn voedingsmiddelen typisch producten die conjunctuurongevoelig zijn. Dit wil echter niet zeggen dat alles ongewijzigd blijft voor de levensmiddelenindustrie. Er zullen verschuivingen plaatsvinden, omdat consumenten komend jaar veel meer op prijs zullen letten en hun aankoopgedrag daardoor laten bepalen. Aankomend jaar zal de inflatie namelijk hoog blijven. ABN AMRO verwacht dat de inflatie in 2023 zal oplopen naar 4,3 procent. Tot nu toe werden de consumptieve bestedingen in 2022 nog ondersteund omdat de mensen die de mogelijkheid hadden te sparen hun tijdens de pandemie opgebouwde spaargelden hebben gebruikt. Wanneer deze buffer verder afneemt, worden de consumptieve bestedingen gevoeliger voor de hogere inflatie.

Ook in belangrijke afzetlanden buiten Nederland gaan consumenten meer op prijs letten. Voor de Europese Unie (EU) als geheel verwacht ABN AMRO namelijk volgend jaar een inflatie van 4 procent. Zowel in de EU als in het Verenigd Koninkrijk (VK) zal de koopkracht dalen doordat de inflatie vooral in de eerste maanden nog flink hoog zal zijn, terwijl de loonstijging de inflatie niet zal goedmaken. Net als in Nederland geldt voor deze landen dat overheidssteun het verlies aan reëel inkomen wel wat tempert, maar onvoldoende om de koopkracht volledig te repareren. Voor het VK geldt daarnaast ook nog dat hogere rentes flink op de inkomens drukken, doordat relatief veel huizenbezitters hypotheken met variabele rentetarieven hebben.

ABN AMRO verwacht dan ook dat restaurants minder vaak bezocht worden. Bovendien grijpen consumenten in het schap eerder naar een goedkoper huismerk dan naar een merkproduct, terwijl ze dit tevens vaker in discountsupermarkten als de Aldi en de Lidl doen. En er zijn meer producten die kunnen lijden onder de besparingsmentaliteit van de consument zoals gemaksproducten als voorgesneden groente of meer duurzame producten als biologisch voedsel. Verder kunnen consumenten kiezen voor een goedkoper dieet door bijvoorbeeld minder vlees te eten en wat meer groente. Of ze kunnen binnen een categorie kiezen voor goedkopere varianten, zoals gehakt in plaats van biefstuk. Tot slot kunnen supermarkten voor verschuivingen zorgen door met promoties nog beter te sturen waar consumenten hun geld aan uitgeven.

In opdracht van ABN AMRO vroeg onderzoeksbureau Q&A Insights aan circa 1000 consumenten of ze de komende feestdagen op een andere manier hun aankopen zullen doen in de supermarkt. Onderstaande grafiek laat de resultaten zien.

Doordat een verschuiving in aankoopgedrag plaatsvindt en er naar verwachting minder verkocht zal worden, zullen de volumes in de voedingsmiddelenindustrie licht onder druk komen. En hoewel consumenten veel meer op prijs letten en richting goedkopere opties gaan, zal een flinke omzetdaling in 2023 ten opzichte van 2022 uitblijven. De kosten zijn immers hoog en prijzen zullen niet zo snel dalen. Toch zal deze de komende periode winnaars en verliezers kennen, doordat voor sommige bedrijven de winstmarges flink onder druk komen te staan.

Lees het volledige rapport 'Hogere productiekosten overschaduwen heropening horeca'.

(Ziet u geen download of kunt u het rapport niet downloaden? Upgrade uw browser dan naar de meest recente versie.)

Ondernemen in onzekere tijden

Het zijn onzekere economische tijden voor ondernemers en consumenten. Zaken als de inflatie, de stikstofcrisis, de energieprijs en het personeelstekort houden veel mensen bezig. Gaan we een recessie tegemoet? Of blijft de economie groeien? Kom hierover meer te weten.

Lees meer

Lees verder in de foodsector

De Nederlandse foodsector is koploper op het gebied van arbeidsproductiviteit en innovatie. Robotisering, digitalisering en duurzaamheid zijn belangrijke thema’s waarop ondernemers zich onderscheiden ten opzichte van veel internationale concurrenten.

Bekijk alle artikelen