Wet Arbeidsmarkt in Balans leidt tot omslag flexwerkers
De Wet Arbeidsmarkt in Balans van 1 januari 2020 maakt vaste arbeidsrelaties meer aantrekkelijk voor werkgevers en flexibele arbeidsrelaties minder. Uit onderzoek van de ABN AMRO blijkt dat de WAB zijn doel voorbij is geschoten. Vanaf mei 2019, toen de Eerste Kamer voor de WAB stemde, hebben werkgevers meer dan 77.000 tijdelijke contracten opgezegd, maar deze zijn niet vervangen door vaste contracten.
Download het volledige rapport
(Ziet u geen download of kunt u het rapport niet downloaden? Upgrade uw browser dan naar de meest recente versie.)
De verhouding tussen flexibele en vaste arbeid is in Nederland al jaren een punt van zorg en de spanning neemt steeds verder toe. Flexibele arbeid was relatief goedkoop omdat geen of weinig werkgeverspremies hoefden worden afgedragen en flexwerkers veelal zonder enige vergoeding konden worden ontslagen. Flexwerkers worden in dit rapport gedefinieerd als alle werknemers met een contract voor bepaalde tijd, uitzend- en oproepkrachten, gedetacheerden en seizoenswerkers, maar exclusief zelfstandigen. Zelfstandigen genieten fiscale voordelen en hoeven zich niet te verzekeren voor arbeidsongeschiktheid en pensioen. Tegelijk worden vaste contracten als duur en weinig flexibel gezien, omdat aan ontslag stevige beperkingen en hoge kosten zitten.
De overheid probeert al jaren het gat tussen flex en vast te verkleinen. Dat houdt in: meer werk- en inkomenszekerheid voor de werknemer en wendbaar werkgeverschap om in te kunnen spelen op de economische actualiteit, zoals de Sociaal-Economische Raad (SER) afgelopen juni onderstreepte in zijn advies1. De WAB vloeit voort uit deze bestaande wens.
De WAB maakt alle vormen van flexibele arbeid, behalve zzp, 5 procentpunt duurder dan vaste arbeid door de WW-premie voor tijdelijke contracten te verhogen, terwijl de premie voor vaste contracten juist daalt. Bovendien is het kostbaarder geworden om afscheid te nemen van werknemers. Zo gaat de transitievergoeding vanaf de eerste werkdag in, in plaats van na een tweejarig dienstverband 2. Het doel van de wet is om alle werknemers meer zekerheid te geven, terwijl werkgevers ook bij het geven van vaste contracten meer flexibiliteit krijgen.
Dit doel is maar ten dele gehaald. Vanaf mei 2019 werden meer dan 77.000 tijdelijke contracten opgezegd door de WAB, ofwel 5 procent van de 1,5 miljoen tijdelijke contracten. Deze zijn echter niet klaarblijkelijk vervangen door vaste contracten. In plaats daarvan blijkt dat vele ex-flexwerkers werkloos of zzp’er werden. Het effect van de WAB verschilt sterk tussen mannen en vrouwen, per beroep en per leeftijdsgroep.
In hoeverre tijdelijke contracten daadwerkelijk door de WAB worden beëindigd is lastig vast te stellen aangezien de flexibele schil van de Nederlandse arbeidsmarkt constant in beweging is. Zo neemt de flexibele schil in hoogconjunctuur relatief af, omdat werknemers dan een sterkere onderhandelingspositie hebben en vaker een vast contract kunnen krijgen. Aangezien de arbeidsmarkt zich in 2019 in hoogconjunctuur bevond, nam het aantal nieuwe vaste contracten dus sowieso toe terwijl het aantal nieuwe flexcontracten daalde. Bovendien speelt de structurele arbeidskrapte, veroorzaakt door een al langer aanwezige mismatch tussen vraag en aanbod, een rol. Hoe krapper de arbeidsmarkt, hoe meer bereid werkgevers zijn vaste contracten aan te bieden om werknemers te binden. De WAB, die in een periode van hoogconjunctuur en arbeidskrapte werd geïntroduceerd, zou zo bezien op het eerste gezicht onterecht overkomen als een wet die tijdelijke contracten afremt, maar vaste contracten doet toenemen.
In het onderzoek van ABN AMRO hebben we een manier gevonden om de impact van de WAB op het aantal flexcontracten te isoleren van de conjuncturele invloeden, evenals de pandemie, arbeidskrapte en andere factoren. Dit wordt bereikt door een ‘schaduwarbeidsmarkt’ te simuleren die in alle relevante opzichten lijkt op de Nederlandse arbeidsmarkt, met als enig verschil dat de WAB daar niet geïntroduceerd wordt. Het verschil in de ontwikkeling van het aantal flexcontracten in de werkelijkheid en het schaduwland geeft het effect van de WAB aan. Hieruit blijkt zoals gezegd dat de WAB heeft geleid tot 5 procent meer beëindigingen van flexcontracten dan wanneer er geen WAB geweest zou zijn. Dat komt neer op 77.000 verloren flexbanen.3
Anticipatie en bijstelling
Bijzonder is dat de opzeggingen met name te zien zijn in de periode voorafgaand aan de ingang van de WAB. Al vanaf mei 2019 beëindigden werkgevers massaal tijdelijke contracten, de maand waarin de Eerste Kamer zou stemmen over het WAB-voorstel. Werkgevers pasten hun flexibele schil aan vooruitlopend op de geschatte kostenverhogingen die de WAB zou veroorzaken. Aansluitend hebben werkgevers dit sinds de invoering van de WAB op 1 januari 2020 deels teruggedraaid toen het effect van de WAB op hun totale kosten en vraag naar diensten duidelijker werd. De hoofdconclusie uit het onderzoek blijft echter dat de WAB op korte termijn het aantal flexibele arbeidsrelaties heeft gereduceerd.
In dezelfde perioden is een duidelijke substitutie te zien tussen zzp’ers en flexibele contracten. In de maanden dat de WAB opzeggingen van tijdelijke contracten teweegbracht, nam tegelijk het aantal zzp’ers toe. Anderzijds nam het aantal zzp’ers weer af vanaf de maanden dat werkgevers hun verwachtingen bijstelden en weer flexwerkers aannamen.
Schaduw Nederland
Doordat de WAB niet in isolatie wordt ingevoerd kan een simpele weergave van de ontwikkeling in flexcontracten vóór en ná januari 2020 een vertekend beeld geven van het effect van deze wet. De conjunctuur, krapte op de arbeidsmarkt, seizoenschommelingen, de pandemie en lockdowns zijn voorbeelden van verstorende factoren waardoor een diepere analyse wordt vereist.
Zou er een land zijn waar de WAB niet is ingevoerd, maar dat verder precies op Nederland lijkt in conjunctuur, krapte en andere relevante factoren, dan is het mogelijk om de werkelijke effecten van de nieuwe wet te meten. Het verschil in de ontwikkeling van de twee landen zou dan namelijk alleen door de WAB worden veroorzaakt.
Zo een land is er echter niet. Daarom hebben wij een schaduwland gegenereerd dat precies lijkt op Nederland in alle relevante opzichten. Het enige verschil is dat in het schaduwland de WAB nooit is ingevoerd.
Het schaduwland is voor alle beroeps- en leeftijdsgroepen echter niet even vergelijkbaar met Nederland. Om de betrouwbaarheid van de resultaten te garanderen is daarom bovendien een verschil-in-verschil methode toegepast.
Hoe het schaduwland is ontwikkeld en wat de verschil-in-verschil methode precies is, volgt in appendix 1.
1 Sociaal-Economische Raad, (2020) Zekerheid voor mensen, een wendbare economie en herstel van de samenleving
2 Voor meer informatie zie site van de Rijksoverheid: Wet arbeidsmarkt in balans (WAB): wat is er veranderd sinds 1 januari 2020
3 De verschil-in-verschil-analyse corrigeert trendverschillen in ontwikkeling van het aantal tijdelijke contracten tussen het schaduwland en Nederland vóór mei 2019. Deze trendverschillen zijn echter nog wel aanwezig in de grafieken. Zie de verantwoording in appendix 1 van het rapport voor verdere uitleg.
Meer informatie
Voor analyse per geslachts-, beroeps- en leeftijdsgroep download het rapport 'Wet arbeidsmarkt in Balans leidt tot omslag flexwerkers'.
(Ziet u geen download of kunt u het rapport niet downloaden? Upgrade uw browser dan naar de meest recente versie.)
Lees meer sectoroverstijgende artikelen
Naast de ontwikkelingen en kansen die zich in specifieke sectoren voordoen, zijn er ook volop actuele zaken die effect hebben op alle sectoren. Van klimaatbeleid en verkiezingen tot personeelstekorten en grondstoffenprijzen.
